16 dic 2011

En lagarteiru.


É un´a pena que non esté enteiru y cu boa calidai.
De toas as formas, a mostra mus da a cunhocel un´a típica reunión mentras se fai a matanza.
Costumbri que se vai perdendu, ena que varias persoas de familia y vicinhus, se reunin pa pical a carni du cuchinu, preparal a proba (u probu), y ficel us churizus, as murcelas, us jamons y u restu da chacina.
Nestas faenas se usaban grandis caixas de meira (madeira), chamás artesas enas que se adobaba a carni. Antis, a matanza se levaba a cabu ena parti da casa dondi estaba u fugal, enu que se punhían as tripas, dispois d´ habelas lavau enu ríu, dentru da olla y ésta sobri us estrenis chea de agua que fervía cuas tripas dentru, pa desinfestalas antis de enchelas cua proba du chorizu u da murcela. A farta de estrenis, o pa aproveital milhol u fogu, tamén se colgaban us perois enas lharis, dondi se diba ficendu a cucinha, se quentaba a agua, o se mantía quenti a cumía ya feita.
Nesta representación podemus vel que pa quital u fríu du corpu, mentras se faenaba; bebían aguardienti.
Esti saineti, é obra d´un lagarteiru. Se representó enas festas d´agostu du anu 2010.
Si sabéis du autol y si existi algún vídeu de milhol calidai ena re pa enlazalu, vus agradecería que mu ficeráis sabel.

13 oct 2011

Du qu´en otrus tempus foi Valverdi.

Un´a ve mais me permitu publical un textu inéditu de mei padri Segundu Corredera, enu que recolhi de forma amena coisas que diba recopilandu relacionás cu lugal.

Nesta entrá se fala sobri u asesinatu d´un cura. Au final du textu vus ponhu u enlaci au mei trabalhu d´investigación sobri u asesinatu du cura, que publiquí enu sei día nesti mismu blog.

U textu é comu sigui:

Dicin qu' us pobladoris desti lugal eran originarius du antiguu lugal de Salvaleón, pueblu que se falhaba situ nu mediu das ajuntas dus ríus Basádiga y ribeira das Ellas. Inda se podin vel restus da muralha y da ermita de San Bartolomé. Ésta s'encontraba de frenti da praza de Salvaleón, du otru lau da ribeira das Ellas. Du otru lau du ríu Basádiga está u tesu dus Tirus. Falaban que nesti lugal dondi inda se falhan us restus da muralha, era un lugal encantau dondi nun se pudía dil de noiti purque seían encantus de maneira de grandis culebras. Dicin tamén, qu' as campanas se falhan nu fundu du pozu das campanas da ribeira das Ellas.


Tumba antropoforma en finca puru caminhu da Canhá.
Se fala y é certu que nu nosu campu de Valverdi, en distintus parajis; se falhan sepulturas de pedra y buracus de minas. Enun destis buracus s' encontra un grandi tesoiru peru nun se poy bajal la. Uná ve ya quiseran ficelu y colgaran un homi mitiu enun cestu y tuveran que subilu insiguía pur culpa dus musquitus. Tamén hay uns vieirus de dondi pareci sel us antiguus sacaban minerais, que lavaban nu ríu Sobreiru que quel dicel: "riu sobri oiru".

Nu coitu du Siganu dicin que hay un' a pedra cua media luna.

Us mais velhus desti lugal, contaban tamén qu' una ve ocurríu un casu cun cura. Diba a ermita du Espritu Santu, le seiran dispois de pasal u barrocu "campanina", sitiu da fonti Peligru; uns ladrons y dispois d' atalu u levaran a fonti du Cura, dondi dicin le deran de bebel. Siguindu u caminhu, chegaran cu el au altu da serra da Marvana, dondi falan foi mortu nu sitiu cunhocíu comu a "mata du cura". To istu nun sin antis interesal us ladrons cua familia un rescati sirvindu de recadeiru un tal "tíu Espuela". Cuandu us ladrons se falhaban enun lugal de Portugal, un' a partía dus mozus mais valentis desti lugal, foran en busca delis armaus cus palitroquis y otras ferramentas y afoicis. Cuandu us trujeran y foran juzgaus, us ajusticiaran ena Cru dus Términus, que s' encontraba nu altu du Tesu Rutu y alí mismu us enterraran. Nun fai mutu tempu, inda estaba alí a cru y un' a montoneria de terra dondi debaju foran enterraus.

Dispois de pasal to istu, cualisquera du lugal que tinha que dil u Espritu Santu, cuandu pasaba puru sitiu dondi us ladrons apañaran au cura, tinha qu' agarral un' a pedra du caminhu tirándua nu mismu sitiu facendu un' a montoneira delas.

Comu hemus falau dus mozus mais valentis du lugal, entoncis alguns eran muy jándalus. Ei sendu pequenu le uiví un día un´a palreira a dois velhus que espritaban u sol na praza. Ninhún dus dois levantaba un´a vara du solu. Ya us probis eran ringaus, seguru puru pesu dus anus y us mutus trabalhus pasaus. Sustribaus contra a paré, apoyaus en tortas cayás de carbalhu, un le dicía au otru:

- ¿T´acordas Gelitu aquel día que fuimus as cepas, cas arrincamus na corta da Tuirinha, mais arriba da Malmadura y vinhamus chegandu as Encrucilhás, a minha faca qu´era canúa, me tiró cua carga y me reventó u barquinu d´agua? Ei me pusi feitu un perru, me caguí en "Crista", apanhí u cabestru, le apretí ben as barbelás, le mordí nu pescozu y me quedí cua boca chea de pelus da crin. Logu tembraba comu un´a berga, se mixaba toa, le soaba u bandulhu y se pusu a eital buralás.

Logu le diju u Gelitu:

- Sí, Anés, si m´acordu d´aquilu y desdi aquel día te quedaran u moti de "Andrés u Caninu".

Logu le diju u Angelitu au Andrés:

- ¿Nun t´acordas cuandu díbamus a sel sordaus, aquela noiti da ronda que fuimus a cantal debaju du corredol da Goya, que vivía na calli da Fontinova, que ey le canti: "Si te pregunta tua madri quen t´ha rotu u mandil, dili qu´ha siu un sordau cua punta du fusil"? ¿Qu´ela en cuantis mus barruntó, insiguía bajó as escaleiras de traba, do media volta a chavi y s´abríu a porta, aparecendu a Goya cun pratu de perrunilhas y un´a panilha d´aguardienti? Tinha us cordons dus justilhus sortus, u refaju desabrochau y us pes descalzus. Mus pusimus comu un´us burrus, tu empurriasti un poicu, ela se ríu, mus cumimus as perrunilhas, mus bebimus a aguardienti y mus quedó plantaus.

¿Y d´aquel día cuandu estábamus en Melilha, aquela moira que se chamaba Casia, que vendía agulhas y nuvelus de linhas, que mus engalhotamus. M´ha leví detrás d´un´as figueiras chumbas y m´ha furí?

Logu le contestó u Andrés:

- Ey nun ví si ha furasti u nun ha furasti, peru si ví que tu vinhas cuas pelnas zambras y ela se sacudía u porvu. Qué panzá de ril mus dimus cuandu tu Gelitu me dicías, vamus correndu pa tienda que vanin a tocal "Reteta" y ei te diji nun é reteta, é Retreta y desdi aquel día te quedí Angelitu u Zambru.

Cuandu us dois se rían distu, chegó otru velhu dicendu:

- Boas tardis.

Y siguíu:

Papel de lial pa ficel cigarrilhus.
- Acabu nesti instanti de vel a "Pitiscu" nu relhanu. Pa dilmi pa casa me do pur vil pura praza, peru au velbus aquí impinaus, me diji: aquelis dois lipendis juntus nun podin tramal coisa boa y vinhi a cheiral pul vel que facíais.

U Caninu respondeu:

- Cuntábamus as coisas d´en tempus, das que tu nun ques uivil ni facías de mozu, pur isu te chamaban "Curinha".

Logu aquel que le chamaran "Curinha", meteu a man nas vortas da banda, sacó un´a bulsinha, un librilhu du rey d´espás, un guixarru de pedraneira, un trapu rebulhau cun linhas facendu de mecha y un´a argola de ferru. Ficeran un cigarru ca un. Pusu a mecha encima du guixarru, dó un golpi cua argola de ferru, fizu lumi na mecha, encenderan us cigarrus y fumaran us tres.

Enlaci a:  Asesinatu du Cura Párrocu.

28 jul 2011

Valverdi.

U día 7 de juliu de fai dois anus subí a entrá que baju u nomi de "VALVERDI ¿Pur qué u (a) chamamus Valverdi du Fresnu?" daba a minha opinión cu respectu a cuantu ei cunhocía sobri u tema.
Amanecendu en Valverdi.
 Esta misma entrá foi publicá ena edición correspondienti a Juliu du mismu anu da Crónica Sierra de Gata, sección US TRES LUGARIS.

Agora, gracias a mei padrinhu Enrique Burguet que me do a cunhocel dientri da Editora Audio&Visual Factory y cu as portas que me abríu a redactora Anna Ventayol, he vistu cumpliu un dus meis sonhus. Nesti casu ca idea que ei tenhu du nomi du nosu lugal poda chegal au cunhocimentu de muta genti.

A editora Audio&Visual Factory publica a rivista "D&M detección y monedas", a primeira rivista a nivel nacional pa us aficionaus aus detectoris de metais, a numismática, a investigación histórica y u coleccionismu.

Enu númeru 25 que seiu publicau nesti mismu mes de juliu apareci u artículu sobri u nomi de Valverdi, en castelhanu u que da posibilidai de que mais genti poda leelu y debatilu.

Ademais he contau cu mais espaciu pa publicalu u que facilita a compresión pa quen u lea dau que está menus resumiu y conta cu a relación das fontis enas que he bebiu pa ficelu.

Quen queira disponhel du númeru compretu da rivista, poi vel as formas de compralu entrandu ena web da rivista que tindis arriba.

Si queréis solu contal cu artículu, pinchéi encima du enlaci que vus ponhu aquí debaju.

VALVERDE ¿Por qué la denominamos Valverde del Fresno?

Deseu que vus gusti. Si alguén ten otra opinión o datus que contradigan u que ei defendu, me gustaría que me dera a cunhocel as suas pesquisas o fundamentus.

13 jul 2011

Us tempus cambian.


Repartu de correu motorizau.

Han cambiau mutu us tempus de fai cen anus pa ca, tamén cu que respecta au serviciu de correus.
U Vernis día 18 de noviembri de 1910, enu diariu CORRESPONDENCIA DE ESPAÑA, edición da minhán y sección “Buzón de Provincias”; se reproducía a queixa de varius vicinhus valverdeirus sobri u serviciu de correus purque habían pediu qu' u peatón que facía u serviciu diariu se detuvera en Valverdi un'a hora, pa puel contestal enu día a correspondiencia urgenti, dicendu qu'a medía sería recibía cu aplausu, sobri to puru comerciu y puras dependencias oficiais comu u ayuntamentu, aduanas y carabinheirus.
Us vicinhus dijeran qu'a contestación foi comu dalis cua badila enus nudilhus, purque en lugal de qu' u peatón aguantara un'a hora, ordenaran que durmira en Valverdi.
Desta forma quedaran piol qu'antis purque se perdían 24 horas mais pa seida das cartas, causandu un perjuiciu ben notoriu, molestandu, de forma inútil au modestu empleau que conduci a valija y perjudicandu as Elhas y a San Martín, aus que tamén alcanzaba esti novu retrasu d' un día.
É pur isu que cua queixa pidían qu' as coisas volveran au estau enu que se encontraba antis das gestions realizás.
U día de San Bras du anu 1927 u ayuntamentu pur unanimidai acordaba pidil a Dirección General de Comunicaciones, que se creara ena vilha un'a estafeta de correus cu caja postal d'ahorrus.
Dois anus dispois se acorda incluil enus presupuestus municipais u créditu extraordinariu pa leval pa dientri a construcción da casa du serviciu unipersonal de correus y telégrafus.
D' aquelis primeirus tempus a agora ha choviu mutu.
Mónica. Agenti de repartu motorizau.
Belarmina é a empleá que mais tempu leva ena oficina y me conta qu'antis cuandu sei padri era u carteiru a genti esperaba cu impaciencia a que chegara, que pur certu nun tinha horariu. Había muta genti vivindu enu campu que subía us dumingus y era nesis días cuandu recolhían as cartas, algún paqueti o ponhían un giru postal pa u filhu que estaba prestandu u serviciu milital.
Había cuatru persoas trabalhandu pa oficina, duas a tempu compretu y duas a tempu parcial, cu horariu au públicu mais ámpliu du que se presta agora.
Que si ben a genti utiliza otrus medius pa comunicarsi, hay mutu mais correu qu'antis.
Que ha lutau mutu pur conseguil milhoras comu a da oficina o a motu de repartu. Recorda cuandu pur falta de presupostu tinha que alquilal cocheiras enas que pasaba muta vergonha pur u estau tan lamentabli du serviciu.
U nucleu de población de Valverdi hoxi é muy extensu y non se podía repartil cu agilidai toas as cartas.
Esta minhán a primeira hora se preparaban pa faena Paco u lagarteiru, que ven realizandu tareas d' oficina y de repartu de forma temporal, y Mónica.
A primeirus de febreiru desti anu se creó pur fin a praza de repartu motorizau pa Valverdi que foi cuberta pur Mónica y tomó posesión u día 1 de marzu.
Desdi entoncis a vemus recorrel a sección 2 du lugal montá ena motu repartindu u correu y a paquetería. Me dí qu'u lugal pa u serviciu de correus está dividiu en duas seccions. A segunda sección empeza desde u ríu ponti hasta a gasolineira y toa a zona du tesu rutu asina comu as cortis. A primeira sección é u que sempris hemus chamau comu “u lugal”, podemus dicel que se trata du centru.
Mónica é de Cia Rodrigu y está encantá, le gusta mutu u lugal y se fai tos us días 12 a 13 kilómetrus de repartu. U que non me contó peru mu diju Belarmina é que sobri to au principiu u pasó mal cu algún perru sortu pur as callis.
A vel si siguin cambiandu pa ben as coisas y vemus ampliau u horariu d' atención au públicu ena oficina y acercan de verdai a administración aus ciudadanus adaptándua as novas tecnologías que podamus punhel pur ejemplu un giru postal sin tel que desplazarmus aus Foius.

3 may 2011

Us motis de Valverdi.


A fotu da praza, que está detrás du homi, 
perteneci a galería de  Florencio López Pozo.
A podéis consultal en:
http://www.flickr.com/photos/florenlopez/

Fai anus curría pur a serra un´a revista cultural baju u nomi de AGATAE.
Tomandu vinhus enas Elhas, m´encontraba enu bar de Bravatas cu mei sogru y varius lagarteirus mais. Había un que ei non recordaba comu se chamaba y cuandu le preguntí me diju: "ei me chamu fulanitu, peru tu chámami CHANA que asína me chaman y me cunhoci toa ishenti".
Aquelas palabras m´animaran a escribil ena revista AGATAE un artículu sobri us motis enu que resumía un trabalhu inéditu de mei padri, Segundo Corredera; que recopilaba un´a cantidai grandi de motis du lugal cu muta gracia.
Fotocopias d´aquela recopilación de mei padri se guardan agora en mutas casas du lugal y alguns trozus aparecin pur a interné.
É pur isu, en honol a mei padri y pa que podáis seguil disfrutandu cua lectura completa d´aquel trabalhu dus motis; vus lu pegu aquí debaju ficendu a salvedai de qu´ he cambiau sobri u original as grafías dus soníus "ñ" y "ll" pur (nh y lh). Tamén enu escritu original, Segundo escribía asín, sinsa, pelusia, saramagas... que ei he cambiau pur axin, xinxa, peluxia, xaramagas...

Dicía mei padri:

Chapurreao que dedico a Valverde del Fresno, para honor de los que viven y en recuerdo y gloria de los muertos.
Nesti lugal comu en otru cualquera, se criaban as familias ricas ahorrandu y as probis trabalhandu. Us zagais pequenus diban a escuela us que podían otrus guardandu cabras o cuchinu; diban a us nius a us figus y pegaban cu bergalhu y se nadaba enu pozola y enu pozu carbalhu. Se sembraban as hortas de patatas, axins, tomatis, cebolas, milhus y alhus. S´arrancaban cepas pu fogu y enu fugal se almorzaban as migas de gatu, se cumía a cucinha y se ceaba u alhu. Diban a apanhal acituna y de merenda se levaba pan y cebola, figus pasaus, axin d´adobu o molhu de axins secaus.
Us mozus diban de ronda cu chuzu y linterna. As mozas diban a buscal agua a levá de enchel; lavaban enu ríu Figueiras, ena ponti reganhacús y enas pasadeiras. As mulheris s´espulgaban enu sol y se pendaban cua lendreira y cu pendi de cornucu y logu se miraban cual tinha milhol u currucu.
Se bibía u vinhu pur jarras de barrunera y se cumían us chochus salaus da tía Luisa turrunera.
Enas procesions de Jovis y Vernis Santu us zagais currían diantri du tíu da cana escapandu du canazu mais forti y cantandu u "danus Senhol boa morti".
En San Bras, se currían us cabalus y us burrus puras callis, se cantaba "a chana" y u "manojo le escribe carta a su hermana la pequeña, que le mande la navaja para matar a barreña".
En San Antoniu se facían as capeas ena praza, inda m´acordu das últimas qu´hubu du tíu du pelheju, m´acordu comu se candaban us nuvilhus. Un´a tardi duranti a capea cuas vacas du tiu Juliu chaparrinhu, estandu capeandu u nuvilhu estrelau, u tiu faisinhu, que estaba subiu ena roa que tinha pur talanqueira; se durmiu, se queiu y se fizu un´a boa piteira, du que se ría mutu a tía volandeira.
M´acordu tamén qu´un´a vaca salina a qu´Chiripu das Elhas picaba cua guilhá, s´arremeteu y au rubiu nafrienhu le rompeu us pantalons pura galhá. Cuantu se ría y divertía un cu aquilu, de vel correl de meu a cualquera, solu cu dicel que ven u da escarapela.
Peru agora ven u bo.
Capeas ena praza da Constitución de Valverdi.
Fotu da galería de Florencio López Pozo
http://www.flickr.com/photos/florenlopez/
Estandu un día de San Antoniu bailandu ena praza dispois da capea, volaban ya us murcéganus y alumbraus pur candelinhas, tocaba u tamborileiru, u corneta, u releixu y u tíu chucalhinhas.
Estaban vistías de sayas de picau, panhuelu de cen coloris y u mandil bordau, a trucha, a furmiga, a culebra, a mora, a pata, a salomé, a rola, a liendris, a peluxia, a calistrixa, a tata, a suyinha, a pumpilha, a cachucha, a xaramagas, a pesea, a jaima, a pergas, a josefina, a jaba, a sebastianada, a monja, a pulunita, a payaya, a cagalis, a pasea, a zoila, a chacha, a chusquinha, a guapa y a Rosa du mel.
Logu chegaran u poleu, u vinagri, u migalhón brancu, a lechuga, u cebolu, u pirijilis, u xinxa, u salinu, u patata, u calabacita, u turtulhu, u barrenha y apareceu u gaspachu.
Dispois foran chegandu u milhará, u farinha, u panis, u parganas, u farelu, u tarronis, u rusquilheiru, u xiringueiru, u patatera, u calostrá, u madalenu, u tomatá, u cucharón y u rebanha.
Mais tardi chegaran u león, u zorra, u bichu, u cocu, u sapu, u ranas, u gatu, u ratu, u ratadu, u mochu, u muchitu, u pajarinhu, u pulga, u grilu, u colmena, u cachorru, u peceiru, u mosca, u peixi, u galinha, u polu, u ribita, u gralhas, u borregu, u carneiru, u cabrita, u chivita, u churrulí, u zaragata, u pipis, u moiru, u zamarras, u tíu pintamonas, francisquillu, u manhegu, u acebanu y faxardu.
Pura prazuela apareceran cu chambra y chalecu, banda, zajos y borceguís; u pixoti, u quinitu, u parreiru, u culeirana, u pestana, u turradas, u manoju, u botas, u malacachín, u mansu, u gordu, u templau, u colorau, u foru, u pelegrín, u fandanguitu, u simonis, u botanina, u charelas y u regatu.
Enu corchu relinchó Nocilas ojestu y ena devesa o porta arriba le contestó u Pablu feu. As duas partías se juntaran enu callejón du relhanu y formaran a trafusca entri u chilha, u venenu, u carbuncu, u badalu, u xarpilheira, u sacana, u cadalsu, u pinhonis, u serranitu, u valenti, u tachuelas, u brocas, u rujitu, u macías, u matafacas, u gaixas, u negru, u escarda, u rabiau, u pichi, u pinchi, u cutelu, u navalhas, u punhalá, u trabucu, u malhetu, u palancas, u bolas y u matanzú; y du resultau da refrega y enu escuru du callejón solu quedaran u tortu, u calaboba, u tamancas, u malvas, u cabila, u coixu, u mancu, u ruín, u bunecas, u chiquenu, u xaguarzu, u pelau, u rasquinha, u juanilhu, u chaspún, u refi, y u cagalhón.
Puru que dicían dispois, relinchó enu purtilhu u marmetu, y enu forti le contestó u nivelrrús y s´ajuntaran enu lhanu da igresia, u carchas, u manxiú, u barrichi, u pajaris, u pichorrón, u barroca, u canhón, u capitán, u lesnas, u birutas, u barbas, u lecherenga, u luceru, u malaleche, u brochas, u larai, u lilai, u ganducilas, u ginés, u medialuna, u cazuelas, u ferru, u mingacha, u puchera, u trunfas, u sarafana, u roixu, u maura, u gabrielinhu, u andresinhu, u tragaleguas, u chaperus, u chamberu, u xirineu, u tarolas, u piriquinu, u federicu, u cadinu y u pedrogu; y du resultau solu quedaran u barriguilha, u saltitus, u pichichi, u finu, u escucha, u ripanzus, u chatu, u netu, u capu, u chocu, u penitas, u cacharru, u peseta, u perrachica, u lindu, u laganhas, u canhotu, u misacamas, u curinha, u palicha, u panzas, u siquitu, u mangas, u prenhau, u mamadeus, u frescales, y u caraputa.
Otras partías relinchaban ena calhijinha ponti y en caganchas y entre elis estaban u guerrilha, u chapas, u latas, u faldiquirinhas, u valeriu, u mueblis, u changarra, u charaletu, u dominica, u farinheira, u chicatu, u taralentas, u centolha, u paqueti, u rambolha, u pelilhus, u romeritu, u botana, u penachu, u vilhalba, u cambulhu, u quica, u pirulus, u barrelas, u molina, u agusta, u valencianu, y u lenteixa.
Duranti a refrega se le queiu a escarapela au guarda carambelu y ensiguía a falhó u miracielus.
Quedan inda mutus motis que mental y non us digu purque alguén le sentaría mal.
Logu un pequenu qu´había vindu du campu, tiró un´a albarca, s´apagó u candil, s´acabó u bailu y as xiringas y pur non escutal us conselhus foran tos a paral au corral du concelhu.
Y acabandu vus pidu disculpas si algún s´ha ofendiu, pero istu é du poicu que eí he vistu y du que he uivíu.

20 abr 2011

Salvaleón.

Hoxy doy a cunhocel un trabalhu d´ Enrique Burguet Fuentes.
Enrique vivi en Oviedo; sua madri é valverdeira y desdi qu´era un zagal, ha sintiu un´a especial atracción pur esti pequenu rincón extremenhu.
Sufri cuandu ven y comproba qu´han desaparecíu, o non se conservan cu respetu que se merecin; certas reliquias o patrimoniu que falan, en silenciu; da nosa procedencia.
Asina, un día me contaba comu le gustaría que nacera un´a generación de valverdeiras y valverdeirus que se comprometeran valorando y procurandu estudius adecuaus pa protegel monumentus comu u nosu ponti, de "probabli fábrica romana y pretís bajomedievais;" sobri a riveira de arreganhacús, ena que pur u anu de 1570, apareceu oiru.
Le gustaría que desaparecera u asfaltu du ponti y das suas inmediacions, pur a sua importancia comu monumentu civil de tan antigua fábrica.
Estas preocupacions le movin a investigal y a escribil cu pasión y respetu sobri u nosu pasau.
A sua participación nesta revista é fundamentalmenti en calidai de numismatólogu, publicandu artículus muy especializaus y muy ben documentaus sobri u tema.
De cuandu en cuandu publica otrus de investigación histórica comu é u casu qu´agora vus presentu.
Cu permisu, tantu du propiu Enrique Burguet, comu cu a inestimabli aportación da senhora redactora da revista, Dª. Anna Ventayol; he subiu a ré de redis, enun solu documentu pa u vosu disfruti, u trabalhu que publicó, baju u títulu: SALVALEÓN: Ciudadela fantasma y enclave legendario; dividiu en tres partis, que apareceran enus númerus 12, 13 y 14 da revista.
Cuandu leáis u artículu completu vus daréis conta cuantu apreciu, respetu, horas invertías y carinhu mostra Enríque pur esti enclavi nosu de Salvaleón.
A mí, personalmenti; me gustaría qu´a lectura desti trabalhu encendera un´a pequena lu enus vosus corazons qu´alimentara un´a chama mais grandi pa iluminal u caminhu que mus levara hasta a conservación y posta en valol du nosu mágicu SALVALEÓN.

ENLACIS
U documentu de Salvaleón se encontra subíu enun servidol gratuitu y ademais pesa 30 Mb.; pur isu tindis que tel paciencia si tarda varius minutus en bajarsi au vosu equipu. Tamén dependi da vosa velocidai de conexión.


DETECCIÓN & MONEDAS.- LA PRIMERA REVISTA NACIONAL PARA LOS AFICIONADOS A LA DETECCIÓN Y COLECCIONISTAS.

Fotus da muralha urbana de Salvaleón en CastillosNet.

29 mar 2011

Maite y Andrea.


Mulheris cu agalhas.
A ilusión que ponhamus enas coisas mus dará a medía dus resultaus.
Un´a destas frías minháns du mes de marzu qu´acabamus d´encetal; cuandu me disponhía a compral u pan tostenhu cu bordas, que tantu me gusta. Maite, simpática lagarteira, integranti da comunidai de bienis “González Carretero, C.B.”, que trabalha a elaboración du pan y a repostería artesana y cu despachu en Valverdi, me dicía cu esa gracia qu´a distingui, “agó estó metía en otru proyectu”.
Si ben ei diba cu as presas propias de chegal prontu au trabalhu, me do un´a corazoná y pur isu le preguntí de qué trataba. Na mais oivil cu qué ilusión me falaba y sabendu, mentras me contaba; que tinha mutu que vel cu apoyu a un´a zagala valverdeira, muy nova qu´enas épocas de mutu jaleu trabalha cu elis, qu´agora está enu paru, y que é madri d´un pequenu de cuatru anus; me pareceu qu´esta historia pur u que ten de humanu y de valenti, debía sel cunhocía, asina que cu permisu delas, quedí pur a tardi, pa robalis un poicu du sei tempu, mentras se disponhían a cargal a furgoneta.
Cuandu cheguí au despachu me encontrí cu Maite y cu Andrea.
Andrea é a valverdeira qu´a pesal da sua tenra edai, é madri d´un pequenu de cuatru anus. Me dici Maite que “é muy boa trabalhaora y a contratamus ena temporá alta”.
Preguntu ei: A vel! ¿cómu y de quén seiu a idea?
Andrea contesta que “mais ben seiu de ela” refiríndosi a Maite. A continuación sigui, nesti casu Maite dicendu: “A idea parti de qu´ena temporá alta temus trabalhu pa ela; us otrus están fijus tos, peru ela solu ena temporá alta, logu ena temporá baixa se vay a calli, purque nun temus trabalhu pa ela, alomilhol algún día a semana qu´estamus mais apuraus a chamamus, peru pa mantenhela nun poemus”.
U casu é qu´Andrea se vía apurá sin trabalhu, a puntu d´acabal u cobru da prestación de desempleu, cercanu u día senhalau pa dali u “sí” a sei noviu enu Juzgau y cu filhu pequenu. To istu le quitaba u sonhu, pur isu diba a vel a Maite de pociu en poicu, cua misma cantarena y preocupación. A conta d´istu sigui Maite: “Mei mariu, un día le propusu: sí ques pois ficel istu, comu un´a idea, a u que ela le respondeu que isu era muy descabellau; pasó u tempu y ela ya te poi contal”.
A vel Andrea, cóntami, diji ei.
Andrea me dí: “Dau us tempus que corrin y vendu que diba a quedarmi sin a ajuda du desempleu, decidí chamal a Robertu -mariu de Maite y sociu da comunidai de bienis- pa quedal cu él, pa vel si había algun´a posibilidai, porque elis sabin que me gusta conducil, y alomilhol pur isu habrán decidiu, pos mira le gusta conducil asina que vamus a probal cua furgoneta que se mova pur us pueblus da serra cu fin de vel que tal se vendin us productus”. De siguíu continúa Maite: “Peru seiamus a boa de Dios, porque non cunhociamus a naidi ¿a que non Andrea?”.
Andrea asevera y continúa: “Hemus díu pur toa a Serra de Gata, Torri de don Miguel, Cadalsu, hemus díu a Cia Rodrigu, agora tamén hemus díu a Moraleja, Coria...”
¿Y que tal vus acolhi a genti?, preguntí ei.
“Sempris hay ishenti cerrá, peru quen valora a calidai du productu y u ve, u acepta muy ben, y cus tempus de crisis y a final du mes qu´u hemus feitu encima y mus ha seiu un tabalhu muy bo ¿a qué sí?, y ademais u levamus muy ben organizau, vamus ponhendu mueblis a quen nun ten istanterías y le vamus colocandu un sitiu especial pa nos”. Me conta Maite.
Pur u que me dicís, - sigu eí - entendu de que vos nun vais abrindu un local en ca sitiu, sino que vais dandu a cunhocel us vosus productus en ca tienda ¿é asina, non?
“Asina é - me dí Maite - nos vamus tamén seleccionandu as tiendas que cuidin u productu, purque nos valoramus u que nos temus, si tu non valoras u que tes, muy dificilmenti t'u van a valoral. Isu é muy importanti ena venta, purque son pruductus qu´us femus cu nosu adeiti d´oliva da Serra y a us que u femus mus gusta mutu que se cuidi a calidai y nun é pa cualquel sitiu. Sitiu dondi hay desordin esti productu nun poi entral”.
Andrea preocupá y lamentándusi to u día cu paru, nun u vía comu un´a solución de futuru; asina qu´a proposta que le ficeran a través de Roberto, vendu que le daba a posibilidai de cunducil que é un´a das coisas que mais le gusta du trabalhu. U que de primeiras había vistu impusibli, cua ilusión que ten pur sel du círculu enu que se encontra casi toas as minháns na mais levantarsi y asomarsi au sei balcón, le do forzas pa implicarsi y propusu a comunidai que ela se feia autónoma enas horas de pur a tardi, pa ficel u trabalhu de repartu. Istu me treia a memoria u libru “TU GANAS YO GANO. Como resolver conflictos creativamente y disfrutar con las soluciones”. A forti ilusión d´Andrea había moviu a ésta a punhel da sua parti pa que a empresa qu´a contrata temporalmenti le fora milhol, dandu a posibilidai d´abril u mercau a comunidai cu que agora, sin habelu pensau, resulta que nun solu a contratarán a ela pur as minháns ena panadería, sino qu´esta forza de sel pa dientri d´Andrea y du que representa Maite, ha feitu que se necesiti mais genti ena empresa pur as minháns pa dar abastu a demanda. Us nosus maioris mus dicían que “a unión fai a forza...”
Y dici Maite: “Solu pur tel ganas, tes a metai, peru pur contra si nun crees enu qu´estás fendu é impusibli de realizalu. A ilusión nunca se ten que perdel y vamus, si sai arriba, ela ten un pequenu y ten que luchalu, purque us cubardis son us que se rindin; pa mí pur u menus”. 
Continúa Andrea: “E verdai que soy muy nova, peru ya tenhu un mininu de casi cautru anus, asina que hay que tiral pa dientri, pur u mininu y por nos y por tos...”
Agora Maite, sigui: “Aunque hemus empezau sin mutu apoyu, nun cree enu nosu proyectu casi naidi, esperu que saia to ben. En Andrea, nun cree casi naidi en ela, peru ei soy un´a das poicas que creen en ela y pur isu y comu u “non” ya u temus peru u “sí” vamus a buscalu...” Y continúan as duas que se entremezclan as suas falas y me pidin que, si queda espaciu pa punhel ena crónica, a elas les gustaría que se pudera nombral a toa “ishenti”, pa Maite, “genti” pa Andrea; que as han acolhíu y han abertu as portas dus seis negocius y reservau un espaciu enus seis locais, pa dal a cunhocel esta rica repostería, feita cu nosu acieti da Serra, delicia que tan ben sabi purque se fai cu tan grandi corazón. Soidi.

13 ene 2011

A Fala enu Senau.

U pasau anu, cuandu se tramitaba enas Cortis u novu Estatutu d´Autonomía d´Extremadura, u BNG registró un´a enmenda cua que solicitaba que se recunhucera y protegera A FALA enu novu Estatutu.
Agora, enu Senau volvi a sel a palestra u tema d´ A FALA, cuandu us medius de comunicacions se facin ecu da defensa qu´ hoxi diba a ficel u "Grupo Parlamentario de Senadores Nacionalistas", ena Comisión General de las Comunidades Autónomas, cua enmenda sobri u recunhucimentu oficial de A FALA y du PORTUGUÉS d´Olivenza nesti novu Estatutu.
Sobri u tema en cuestión existin opinions encontrás, tantu sobr´a sua procedencia, asina comu sobr´a forma en que debemus escribil esti patrimoniu que ya foi protegiu pur a Junta de Extremadura medianti u Decretu 45/2011, de vinti de marzu.
Si ben se promovin estudius y debatis sobr´a procedencia, permanencia y proyección d´ "A FALA", us lugarenhus y lugarenhas, a genti de a pe fai u que fizu sempris que é falal.
Nun creu qu´enus ayuntamentus dus tres lugaris falantis existan peticions de pesu, promovías pur us seis vicinhus, ben a nivel personal, medianti recolecta de firmas o a través d´asociacions constituías enas que se pida u que genti de fora, enu nosu nomi a vindu ficendu notrus niveis.   
Nesta bitácora encontráis enlacis que vus levan a alguns dus mutus estudius du que generalmenti se chama A FALA. Ei a chamu XALIMEGU, cuas tres variantis manhegu, lagarteiru y valverdeiru. Mais comu volvi a estal enu candeleiru u tema y tendu en conta un´a petición anónima qu´a modu de comentariu quedó adiel engarzá ena entrá anteriol a ésta; voy a punhel aquí as últimas noticias digitais das que tenhu cunhucimentu; asina comu u textu íntegru du folhetu de José Luis Martín Galindo, cu títulu "ESTRATEGIA DEL NACIONALISMO GALLEGO EN EL VAL DE XÁLIMA...O LAS ACCIONES PARA LA ABSORCIÓN LINGÜISTICA Y CULTURAL DE ELJAS, VALVERDE Y SAN MARTÍN DE TREVEJO". Obra que consideiru de lectura obligá pur a cantidai de información que facilita sobr´un tema comu u qu´agora se acaba de debatil y que poi ajudal a aquelas persoas que queiran tomal partiu.

NOTICIAS DIGITAIS:
Oportunidad para "a fala" y el portugués de Olivenza.
Los nacionalistas defienden en el Senado el reconocimiento oficial de "A Fala" y del portugués de Olivenza en el Estatuto de Extremadura. 
Los nacionalistas quieren que "A Fala" sea lengua oficial en el nuevo Estatuto. 
El Estatuto de Autonomía recibe el visto bueno de la comisión del Senado.
El Senado da el impulso definitivo al Estatuto de Autonomía.

U TRABALHU DE JOSÉ LUIS MARTÍN GALINDO.
ESTRATEGIA DEL NACIONALISMO GALLEGO EN EL VAL DE XÁLIMA...O LAS ACCIONES PARA LA ABSORCIÓN LINGÜISTICA Y CULTURAL DE ELJAS, VALVERDE Y SAN MARTÍN DE TREVEJO.

REAL ACADEMIA DE EXTREMADURA DE LAS LETRAS Y DE LAS ARTES.
Informe del Dr. D. Antonio Viudas Camarasa de la Real Academia de Extremadura sobre A Fala, habla fronteriza con Portugal en la provincia de Cáceres.

DECLARACIÓN DE A FALA COMO BIEN DE INTERÉS CULTURAL.
Decreto 45/2001, de 20 de marzo.